Od kilku lat obserwujemy coraz mocniejsze uszczelnianie systemu przeciwdziałania wyłudzeń VAT. Uszczelnianie jest tak mocne, że niekiedy zaczyna zabierać tlen także tym uczciwym, lecz czasem nieświadomym przedsiębiorcom. Dostaje się nie tylko kupującym, ale nawet kierowcom czy spedytorom.
Nowe przepisy mają na celu zapewnić ochronę tzw. sygnalistom, czyli osobom fizycznym zgłaszającym informację o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą. Zgłoszeń będą mogli dokonywać przede wszystkim pracownicy, w tym również pracownicy tymczasowi oraz osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, a także przedsiębiorcy, prokurenci, akcjonariusze, wspólnicy oraz członkowie organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.
Do najistotniejszych kategorii naruszeń, które mają być objęte ochroną, należą m.in.: korupcja, zamówienia publiczne, usługi, produkty i rynki finansowe, przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwo produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska oraz zdrowie publiczne.
Osoba po powzięciu informacji o naruszeniu prawa w zakresie objętym ustawą będzie mogła dokonać:
1) zgłoszenia wewnętrznego, polegającego na poinformowaniu o naruszeniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach o charakterze zarobkowym;
2) zgłoszenia zewnętrznego, polegającego na skierowaniu informacji do organu publicznego lub Rzecznika Prawa Obywatelskich;
3) ujawnienia publicznego, polegającego na podaniu informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego sygnalistę (ujawniającego).
Sygnalista może wybrać, z której opcji skorzysta najpierw. Należy zauważyć, że nie jest obowiązkowe dokonanie zgłoszenia wewnętrznego przed zewnętrznym, tym samym pracodawca powinien być świadomym, że sygnalista może pominąć kanał wewnętrzny i od razu złożyć zawiadomienie do Rzecznika Praw Obywatelskich lub organu publicznego.
Przepisom ustawy, w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń, będą podlegać:
Do progu 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego, zgodnie z ustawą, wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, jak i osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób.
| Obowiązek ustanowienia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń | 1. Projekt wewnątrzorganizacyjnego aktu prawnego Podmiot prawny jest zobowiązany ustanowić wewnątrzorganizacyjny akt prawny umożliwiający dokonywanie zgłoszeń wewnętrznych oraz regulujący wewnętrzne kanały i procedury dokonywania tych zgłoszeń przez sygnalistów oraz podejmowanie działań następczych (tzw. „procedura zgłoszeń wewnętrznych”). Projekt ustawy określa minimalną treść procedury zgłoszeń wewnętrznych (art. 25 ust. 1 projektu ustawy o ochronie sygnalistów), a także jej fakultatywne elementy (art. 25 ust. 2 projektu ustawy o ochronie sygnalistów). 2. Konsultacje Procedurę ustala się po obowiązkowych konsultacjach ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników, jeżeli u pracodawcy nie działa organizacja związkowa. Konsultacje powinny trwać nie krócej niż 5 dni i nie dłużej niż 10 dni od dnia przedstawienia projektu procedury. 3. Podanie do wiadomości i wejście w życie Procedura zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę w sposób przyjęty w podmiocie prawnym. |
| Obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych | Podmiot prawny będzie zobowiązany prowadzić rejestr zgłoszeń wewnętrznych oraz będzie administratorem danych zgromadzonych w tym rejestrze. Ustawa określa także zakres danych, jakie mają znaleźć się w rejestrze, które będą mogły być przechowywane przez okres 3 lat po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym zakończono działania następcze lub po zakończenia postępowań zainicjowanych tymi działaniami. Przedmiotowy rejestr będzie także zawierał wyszczególnione w projekcie ustawy dane osobowe sygnalisty oraz osoby, której dotyczy zgłoszenie, niezbędne do identyfikacji tych osób. |
| Obowiązek zachowania poufności danych sygnalisty | Podmiot prawny będzie zobowiązany uniemożliwiać nieupoważnionym osobom uzyskanie dostępu do informacji objętych zgłoszeniem oraz zapewniać ochronę poufności tożsamości sygnalisty, osoby, której dotyczy zgłoszenie, oraz osoby trzeciej wskazanej w zgłoszeniu. Do przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń wewnętrznych, podejmowania działań następczych oraz przetwarzania danych osobowych osób mogą być dopuszczone wyłącznie osoby posiadające pisemne upoważnienie podmiotu prawnego. |
| Obowiązek zapewnienia ochrony przed działaniami odwetowymi | Podmiot prawny nie może podejmować działań odwetowych ani prób lub gróźb zastosowania takich działań, polegających m.in. wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę; wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu. Ponadto, na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym. |
| Dodatkowe obowiązki podczas rekrutacji | Podmiot prawny ma obowiązek poinformować osobę ubiegającą się o wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego o procedurze zgłoszeń wewnętrznych wraz z rozpoczęciem rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy. |
Pomimo ujęcia prawa pracy w początkowym projekcie ustawy o sygnalistach, w opublikowanej ustawie, z katalogu naruszeń prawa, które mogą być przedmiotem sygnalizacji, usunięto ostatecznie prawo pracy.
Oznacza to, że sygnaliści nie będą mogli zgłaszać takich naruszeń jak m.in. mobbing, dyskryminacja, molestowanie czy też niedochowywanie obowiązków w zakresie BHP. Jak bowiem od początku wskazywała strona przedsiębiorców, ten obszar jest chroniony innymi przepisami, a organem badającym naruszenia prawa w tym zakresie jest Państwowa Inspekcja Pracy.
| Autorzy: | |
| adw. Emilia Mierzejewska | |
| mł. praw. Zuzanna Ciesiołkiewicz |
