Cele wprowadzenia Dyrektywy CSDDD
Dnia 15 marca 2024 r. Rada Unii Europejskiej z uwagi na coraz powszechniejszą świadomość społeczną i ekologiczną zatwierdziła dyrektywę UE dotyczącą należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSDDD – ang. Corporate Sustainability Due Diligence Directive). Głównym celem tego aktu jest ograniczenie negatywnego wpływu działalności firm na środowisko i społeczeństwo oraz zwiększenie odpowiedzialności korporacji za ich działania wpływające na ww. obszary. W związku z tym nowe regulacje nakładają na firmy obowiązek prawny w zakresie naruszeń praw człowieka i środowiska w ich łańcuchu dostaw. Dyrektywa ta wprowadza zatem nowe zasady należytej staranności dla biznesu.
Dyrektywa obejmuje zarówno duże jak i średnie przedsiębiorstwa, które będą musiały wprowadzić procedury należytej staranności we wszystkich obszarach ESG, w tym przeciwdziałanie pracy dzieci, wyzyskowi pracowników, ochronę środowiska, zapobieganie zanieczyszczeniom i ochronę bioróżnorodności. UE chce w ten sposób zwalczać wyzysk, pracę niewolniczą i wykorzystywanie dzieci, co jest szczególnie problematyczne w kontekście globalnych korporacji. Oprócz kwestii społecznych, regulacje wprowadzają konkretne zobowiązania dotyczące ochrony środowiska i bioróżnorodności, które firmy muszą uwzględnić w swoich planach biznesowych i politykach wewnętrznych. Przedsiębiorstwa będą musiały przedstawić konkretne plany, które pokażą jak zamierzają zmniejszać wpływ swojej działalności na globalne ocieplenie.
Kogo dotyczy Dyrektywa CSDDD?
Dyrektywa CSDDD nie będzie obejmować małych i średnich przedsiębiorstw ale wejście w życie jej postanowień również będzie wpływało na funkcjonowanie sektora MŚP.
- Nowe obowiązki wynikające z Dyrektywy CSDDD
Dyrektywa CSDDD zawiera konkretne wytyczne, jakimi firmy powinny się kierować. Stawia ona przed firmami obowiązki związane z identyfikacją, zapobieganiem, minimalizowaniem oraz eliminacją niekorzystnego wpływu na prawa człowieka oraz środowisko.
Zapisy te mają wzmocnić dotychczasowe dobrowolne standardy odpowiedzialnego biznesu, m.in. Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka (w których to wytycznych znajduje się definicja należytej staranności), Norma ISO 26000, Dziesięć Zasad UN Global Compact i in. Istnieją również przykłady tego typu regulacji unijnych tj. dyrektywa 2014/95/UE zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy. Jednakże dotychczasowe dobrowolne działania przedsiębiorstw w zakresie należytej staranności oraz przepisy przewidziane w ww. dyrektywie nie spowodowały poprawy sytuacji z zakresu poszanowania praw człowieka i wdrażania przepisów w zakresie ochrony środowiska w poszczególnych sektorach. W rezultacie zarówno na terytorium Unii, jak i poza jej granicami można zaobserwować negatywne efekty zewnętrzne działalności przedsiębiorstw.
Zgodnie ze stanowiskiem rządu RP planowana regulacja będzie miała więc wpływ na przyspieszenie zielonej transformacji i wzmocnienie ochrony praw człowieka w krajach Unii i poza nią. Szereg państw członkowskich wprowadziło już krajowe przepisy dotyczące należytej staranności, a także niektóre przedsiębiorstwa podjęły z własnej inicjatywy działania w tym zakresie. Istnieje jednak potrzeba wprowadzenia rozwiązań na większą skalę, które pozwolą zrealizować cele trudne do osiągnięcia przy założeniu dobrowolnych zobowiązań przedsiębiorstw, a temu zadośćuczynić ma właśnie dyrektywa CSDDD.
W motywach dyrektywy zaznaczono bowiem, że firmy będą musiały podjąć „odpowiednie środki” w celu identyfikacji, zapobiegania, minimalizowania i zaradzenia naruszeniom. „Odpowiednie środki” oznaczają zaś działania mające realny wpływ na osiągnięcie zamierzonych celów, a nie jedynie hasła marketingowe. Dyrektywa wskazuje, że firmy powinny opierać się na informacjach „ilościowych i jakościowych” uzyskiwanych z publicznych raportów lub własnych źródeł. Zgodnie z CSDDD spółka powinna wówczas wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, charakter i zakres negatywnego wpływu oraz istotne czynniki ryzyka, w tym w zapobieganiu i minimalizowaniu negatywnego wpływu, specyfikę działalności gospodarczej spółki i jej łańcucha działalności, sektor lub obszar geograficzny, w którym działają jej partnerzy biznesowi, uprawnienia spółki do wywierania wpływu na jej bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych oraz to, czy spółka mogłaby zwiększyć swoje uprawnienia do wywierania wpływu.
Proces należytej staranności określony w CSDDD powinien obejmować sześć kroków dotyczących odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, które obejmują środki należytej staranności dla przedsiębiorstw w celu identyfikacji i przeciwdziałania negatywnemu wpływowi na prawa człowieka i środowisko. Proces ten obejmuje:
- włączenie należytej staranności do polityk i systemów zarządzania;
- identyfikację i ocenę negatywnego wpływu na prawa człowieka i środowisko;
- zapobieganie, zaprzestanie lub minimalizowanie faktycznego i potencjalnego negatywnego wpływu na prawa człowieka i środowisko;
- monitorowanie i ocenę skuteczności środków;
- komunikowanie;
- zapewnianie środków zaradczych.
Indywidualne dla każdej firmy pozostaje znalezienie odpowiednich praktyk wykonania tych obowiązków prawnych, dostosowanych do specyfiki działalności i zabezpieczających organizację przed potencjalną odpowiedzialnością.
Obowiązki przedsiębiorstw wynikające z Dyrektywy CSDDD |
| Podstawa prawna | Zakres obowiązków |
| Art. 5 CSDDD | opracowanie polityki dotyczącej należytej staranności |
| Art. 6 i 6a CSDDD | identyfikacja, ocena i priorytetyzacja faktycznych oraz potencjalnych negatywnych skutków |
| Art. 7 i 8 CSDDD | zapobieganie ww. negatywnym skutkom |
| Art. 8c CSDDD | podejmowanie działań naprawczych |
| Art. 8d CSDDD | angażowanie interesariuszy w procesie należytej staranności |
| Art. 9 CSDDD | wdrożenie procedury zgłaszania naruszeń |
| Art. 10 CSDDD | monitorowanie skuteczności wdrożonych polityk i środków należytej staranności |
| Art. 11 CSDDD | publiczne udostępnianie informacji o stosowaniu należytej staranności |
| Art. 15 CSDDD | przyjęcie i realizowanie planu transformacji na rzecz łagodzenia zmian klimatycznych |
Sankcje za nieprzestrzeganie regulacji Dyrektywy CSDDD
Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność za wdrożenie ww. wymogów spoczywa nie tylko na samej firmie. Dyrektywa CSDDD nakłada także obowiązek weryfikacji . Jak wskazano w motywach projektu, celem regulacji nie jest osiągnięcie pełnej pewności, że działalność firmy nie ma negatywnego wpływu na środowisko lub społeczeństwo, lecz raczej podejmowanie wszelkich możliwych działań w tym kierunku. Zgodnie z definicją legalną owa weryfikacja oznacza sprawdzenie zgodności przedsiębiorstwa lub części jego łańcucha działalności z wymogami w zakresie praw człowieka i ochrony środowiska wynikającymi z niniejszej dyrektywy przez eksperta, który jest obiektywny, całkowicie niezależny od przedsiębiorstwa, wolny od wszelkich konfliktów interesów i wpływów zewnętrznych, posiada doświadczenie i kompetencje w kwestiach ochrony środowiska lub praw człowieka, w zależności od charakteru negatywnego wpływu oraz jest odpowiedzialny za jakość i wiarygodność weryfikacji. Komisja, we współpracy z państwami członkowskimi, wydaje wytyczne określające kryteria sprawności i metodologię dla przedsiębiorstw w celu oceny sprawności weryfikatorów zewnętrznych oraz wytyczne dotyczące monitorowania dokładności, skuteczności i rzetelności weryfikacji zewnętrznej.
Naruszenie zaś przepisów dotyczących należytej staranności będzie skutkować znacznymi karami administracyjnymi. Zgodnie bowiem z art. 20 CSDDD państwa członkowskie będą zobowiązane wprowadzić przepisy dotyczące kar, w tym kar pieniężnych, które muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Wysokość kar pieniężnych zależeć ma od przychodów przedsiębiorstwa, lecz maksymalny limit kary pieniężnej nie może być mniejszy niż 5% światowego obrotu netto przedsiębiorstwa spółki w roku obrotowym poprzedzającym decyzję o nałożeniu kary. Warto zaznaczyć, że decyzje organów nadzorczych o nałożeniu kar z tytułu naruszenia przepisów dyrektywy podlegają publikacji przez państwa członkowskie.
Oprócz sankcji karnych, firmy, które nie spełnią wymogów należytej staranności, będą musiały liczyć się również z odpowiedzialnością cywilną, w tym z koniecznością wypłaty odszkodowań (dyrektywa w artykule 22 reguluje odpowiedzialność cywilną przedsiębiorstw za szkody, które powstaną w wyniku negatywnych skutków działalności biznesowej).
Ponadto, Komisja Europejska zobowiązana jest stworzyć Europejską Sieć Organów Nadzoru, która ma ułatwić współpracę organów nadzoru oraz koordynację i dostosowanie praktyk regulacyjnych, dochodzeniowych, sankcyjnych i nadzorczych organów nadzoru, a także, w stosownych przypadkach, wymianę informacji między nimi. Komisja może zaprosić agencje unijne posiadające odpowiednią wiedzę fachową w dziedzinach objętych niniejszą dyrektywą do przyłączenia się do Europejskiej Sieci Organów Nadzoru.
Największym wyzwaniem dla firm będzie więc określenie i wdrożenie konkretnych mechanizmów zapewniających rzeczywiste przestrzeganie zasad „należytej staranności”. Jest to szczególnie trudne, biorąc pod uwagę, że przewidziane kary są wysokie, a wytycznych, jak realizować te obowiązki, jest niewiele.
Warto zauważyć, że sytuacja będzie różna dla przedsiębiorstw współpracujących z niewielką grupą znanych i wiarygodnych dostawców, którzy sami starają się być liderami ESG, w porównaniu do firm mających liczne relacje z mniejszymi podmiotami, które nie posiadają polityk należytej staranności i mogą mieć trudności z dostarczeniem potrzebnych danych.
Nadzór nad egzekwowaniem przepisów dyrektywy w skali krajowej
Ze względu na fakt, iż nowe przepisy przyjęto w formie dyrektywy, oznacza to, że muszą one zostać wdrożone w poszczególnych państwach członkowskich UE. Planowane jest, że implementacja nastąpi w ciągu dwóch lat od daty publikacji aktu prawnego w Dzienniku Urzędowym UE.
Każde państwo członkowskie będzie musiało wyznaczyć organ nadzorczy odpowiedzialny za monitorowanie, prowadzenie dochodzeń i nakładanie sankcji na firmy, które nie będą przestrzegać przepisów. Dyrektywa przewiduje, że po wdrożeniu w krajach członkowskich, każde z nich zadecyduje, czy za nadzór nad przestrzeganiem przepisów będzie odpowiedzialny jeden organ, czy też konieczne będzie wyznaczenie kilku. Nie jest jasne, który organ w Polsce miałby się tym zająć, ani czy będzie konieczne utworzenie nowego urzędu. Zgodnie z motywami dyrektywy, ważne jest, aby te organy były wolne od konfliktów interesów oraz zewnętrznych wpływów, które mogłyby wpływać na ich decyzje. W związku z tym, państwa członkowskie będą musiały zapewnić tym organom odpowiednie finansowanie i zaplecze kadrowe, aby zagwarantować ich niezależność.
Warto dodać, iż art. 30 CSDDD wprowadza stopniowe podejście do stosowania postanowień dyrektywy. Początkowo przepisy będą obowiązywać po 3 latach od wejścia w życie dyrektywy, ale dla największych firm z UE, które zatrudniają ponad 5000 pracowników i miały w ostatnim roku finansowym globalny obrót netto przekraczający 1 500 mln EUR. W przypadku firm spoza UE, obowiązek dotyczy obrotu netto wygenerowanego w UE a przekraczającego 1 500 mln EUR. Po 4 latach od wejścia w życie dyrektywy, progi dla firm unijnych objętych dyrektywą zmniejszą się do 3000 pracowników i 900 mln EUR globalnego obrotu netto. Po 5 latach przepisy dyrektywy będą obejmować zaś firmy spełniające najniższe progi określone w art. 2 CSDDD.
