Dyrektywa CSDDD, jakie konsekwencje niesie dla biznesu?

Cele wprowadzenia Dyrektywy CSDDD 

Dnia 15 marca 2024 r. Rada Unii Europejskiej z uwagi na coraz powszechniejszą świadomość społeczną i ekologiczną zatwierdziła dyrektywę UE dotyczącą należytej staranności w zakresie zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSDDD – ang. Corporate Sustainability Due Diligence Directive). Głównym celem tego aktu jest ograniczenie negatywnego wpływu działalności firm na środowisko i społeczeństwo oraz zwiększenie odpowiedzialności korporacji za ich działania wpływające na ww. obszary. W związku z tym nowe regulacje nakładają na firmy obowiązek prawny w zakresie naruszeń praw człowieka i środowiska w ich łańcuchu dostaw. Dyrektywa ta wprowadza zatem nowe zasady należytej staranności dla biznesu.

Dyrektywa obejmuje zarówno duże jak i średnie przedsiębiorstwa, które będą musiały wprowadzić procedury należytej staranności we wszystkich obszarach ESG, w tym przeciwdziałanie pracy dzieci, wyzyskowi pracowników, ochronę środowiska, zapobieganie zanieczyszczeniom i ochronę bioróżnorodności. UE chce w ten sposób zwalczać wyzysk, pracę niewolniczą i wykorzystywanie dzieci, co jest szczególnie problematyczne w kontekście globalnych korporacji. Oprócz kwestii społecznych, regulacje wprowadzają konkretne zobowiązania dotyczące ochrony środowiska i bioróżnorodności, które firmy muszą uwzględnić w swoich planach biznesowych i politykach wewnętrznych. Przedsiębiorstwa będą musiały przedstawić konkretne plany, które pokażą jak zamierzają zmniejszać wpływ swojej działalności na globalne ocieplenie.

Kogo dotyczy Dyrektywa CSDDD?

Dyrektywa CSDDD nie będzie obejmować małych i średnich przedsiębiorstw ale wejście w życie jej postanowień również będzie wpływało na funkcjonowanie sektora MŚP.

• Nowe obowiązki wynikające z Dyrektywy CSDDD

Dyrektywa CSDDD zawiera konkretne wytyczne, jakimi firmy powinny się kierować. Stawia ona przed firmami obowiązki związane z identyfikacją, zapobieganiem, minimalizowaniem oraz eliminacją niekorzystnego wpływu na prawa człowieka oraz środowisko.

Zapisy te mają wzmocnić dotychczasowe dobrowolne standardy odpowiedzialnego biznesu, m.in. Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka (w których to wytycznych znajduje się definicja należytej staranności), Norma ISO 26000, Dziesięć Zasad UN Global Compact i in. Istnieją również przykłady tego typu regulacji unijnych tj. dyrektywa 2014/95/UE zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy. Jednakże dotychczasowe dobrowolne działania przedsiębiorstw w zakresie należytej staranności oraz przepisy przewidziane w ww. dyrektywie nie spowodowały poprawy sytuacji z zakresu poszanowania praw człowieka i wdrażania przepisów w zakresie ochrony środowiska w poszczególnych sektorach. W rezultacie zarówno na terytorium Unii, jak i poza jej granicami można zaobserwować negatywne efekty zewnętrzne działalności przedsiębiorstw.

Zgodnie ze stanowiskiem rządu RP planowana regulacja będzie miała więc wpływ na przyspieszenie zielonej transformacji i wzmocnienie ochrony praw człowieka w krajach Unii i poza nią. Szereg państw członkowskich wprowadziło już krajowe przepisy dotyczące należytej staranności, a także niektóre przedsiębiorstwa podjęły z własnej inicjatywy działania w tym zakresie. Istnieje jednak potrzeba wprowadzenia rozwiązań na większą skalę, które pozwolą zrealizować cele trudne do osiągnięcia przy założeniu dobrowolnych zobowiązań przedsiębiorstw, a temu zadośćuczynić ma właśnie dyrektywa CSDDD.

W motywach dyrektywy zaznaczono bowiem, że firmy będą musiały podjąć „odpowiednie środki” w celu identyfikacji, zapobiegania, minimalizowania i zaradzenia naruszeniom. „Odpowiednie środki” oznaczają zaś działania mające realny wpływ na osiągnięcie zamierzonych celów, a nie jedynie hasła marketingowe. Dyrektywa wskazuje, że firmy powinny opierać się na informacjach „ilościowych i jakościowych” uzyskiwanych z publicznych raportów lub własnych źródeł. Zgodnie z CSDDD spółka powinna wówczas wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, charakter i zakres negatywnego wpływu oraz istotne czynniki ryzyka, w tym w zapobieganiu i minimalizowaniu negatywnego wpływu, specyfikę działalności gospodarczej spółki i jej łańcucha działalności, sektor lub obszar geograficzny, w którym działają jej partnerzy biznesowi, uprawnienia spółki do wywierania wpływu na jej bezpośrednich i pośrednich partnerów biznesowych oraz to, czy spółka mogłaby zwiększyć swoje uprawnienia do wywierania wpływu.

Proces należytej staranności określony w CSDDD powinien obejmować sześć kroków dotyczących odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej, które obejmują środki należytej staranności dla przedsiębiorstw w celu identyfikacji i przeciwdziałania negatywnemu wpływowi na prawa człowieka i środowisko. Proces ten obejmuje:

• włączenie należytej staranności do polityk i systemów zarządzania;
• identyfikację i ocenę negatywnego wpływu na prawa człowieka i środowisko;
• zapobieganie, zaprzestanie lub minimalizowanie faktycznego i potencjalnego negatywnego wpływu na prawa człowieka i środowisko;
• monitorowanie i ocenę skuteczności środków;
• komunikowanie;
• zapewnianie środków zaradczych.

Indywidualne dla każdej firmy pozostaje znalezienie odpowiednich praktyk wykonania tych obowiązków prawnych, dostosowanych do specyfiki działalności i zabezpieczających organizację przed potencjalną odpowiedzialnością.

Sankcje za nieprzestrzeganie regulacji Dyrektywy CSDDD

Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność za wdrożenie ww. wymogów spoczywa nie tylko na samej firmie. Dyrektywa CSDDD nakłada także obowiązek weryfikacji . Jak wskazano w motywach projektu, celem regulacji nie jest osiągnięcie pełnej pewności, że działalność firmy nie ma negatywnego wpływu na środowisko lub społeczeństwo, lecz raczej podejmowanie wszelkich możliwych działań w tym kierunku. Zgodnie z definicją legalną owa weryfikacja oznacza sprawdzenie zgodności przedsiębiorstwa lub części jego łańcucha działalności z wymogami w zakresie praw człowieka i ochrony środowiska wynikającymi z niniejszej dyrektywy przez eksperta, który jest obiektywny, całkowicie niezależny od przedsiębiorstwa, wolny od wszelkich konfliktów interesów i wpływów zewnętrznych, posiada doświadczenie i kompetencje w kwestiach ochrony środowiska lub praw człowieka, w zależności od charakteru negatywnego wpływu oraz jest odpowiedzialny za jakość i wiarygodność weryfikacji. Komisja, we współpracy z państwami członkowskimi, wydaje wytyczne określające kryteria sprawności i metodologię dla przedsiębiorstw w celu oceny sprawności weryfikatorów zewnętrznych oraz wytyczne dotyczące monitorowania dokładności, skuteczności i rzetelności weryfikacji zewnętrznej.

Naruszenie zaś przepisów dotyczących należytej staranności będzie skutkować znacznymi karami administracyjnymi. Zgodnie bowiem z art. 20 CSDDD państwa członkowskie będą zobowiązane wprowadzić przepisy dotyczące kar, w tym kar pieniężnych, które muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Wysokość kar pieniężnych zależeć ma od przychodów przedsiębiorstwa, lecz maksymalny limit kary pieniężnej nie może być mniejszy niż 5% światowego obrotu netto przedsiębiorstwa spółki w roku obrotowym poprzedzającym decyzję o nałożeniu kary. Warto zaznaczyć, że decyzje organów nadzorczych o nałożeniu kar z tytułu naruszenia przepisów dyrektywy podlegają publikacji przez państwa członkowskie.

Oprócz sankcji karnych, firmy, które nie spełnią wymogów należytej staranności, będą musiały liczyć się również z odpowiedzialnością cywilną, w tym z koniecznością wypłaty odszkodowań (dyrektywa w artykule 22 reguluje odpowiedzialność cywilną przedsiębiorstw za szkody, które powstaną w wyniku negatywnych skutków działalności biznesowej).

Ponadto, Komisja Europejska zobowiązana jest stworzyć Europejską Sieć Organów Nadzoru, która ma ułatwić współpracę organów nadzoru oraz koordynację i dostosowanie praktyk regulacyjnych, dochodzeniowych, sankcyjnych i nadzorczych organów nadzoru, a także, w stosownych przypadkach, wymianę informacji między nimi. Komisja może zaprosić agencje unijne posiadające odpowiednią wiedzę fachową w dziedzinach objętych niniejszą dyrektywą do przyłączenia się do Europejskiej Sieci Organów Nadzoru.

Największym wyzwaniem dla firm będzie więc określenie i wdrożenie konkretnych mechanizmów zapewniających rzeczywiste przestrzeganie zasad „należytej staranności”. Jest to szczególnie trudne, biorąc pod uwagę, że przewidziane kary są wysokie, a wytycznych, jak realizować te obowiązki, jest niewiele.

Warto zauważyć, że sytuacja będzie różna dla przedsiębiorstw współpracujących z niewielką grupą znanych i wiarygodnych dostawców, którzy sami starają się być liderami ESG, w porównaniu do firm mających liczne relacje z mniejszymi podmiotami, które nie posiadają polityk należytej staranności i mogą mieć trudności z dostarczeniem potrzebnych danych.

Nadzór nad egzekwowaniem przepisów dyrektywy w skali krajowej

Ze względu na fakt, iż nowe przepisy przyjęto w formie dyrektywy, oznacza to, że muszą one zostać wdrożone w poszczególnych państwach członkowskich UE. Planowane jest, że implementacja nastąpi w ciągu dwóch lat od daty publikacji aktu prawnego w Dzienniku Urzędowym UE.

Każde państwo członkowskie będzie musiało wyznaczyć organ nadzorczy odpowiedzialny za monitorowanie, prowadzenie dochodzeń i nakładanie sankcji na firmy, które nie będą przestrzegać przepisów. Dyrektywa przewiduje, że po wdrożeniu w krajach członkowskich, każde z nich zadecyduje, czy za nadzór nad przestrzeganiem przepisów będzie odpowiedzialny jeden organ, czy też konieczne będzie wyznaczenie kilku. Nie jest jasne, który organ w Polsce miałby się tym zająć, ani czy będzie konieczne utworzenie nowego urzędu. Zgodnie z motywami dyrektywy, ważne jest, aby te organy były wolne od konfliktów interesów oraz zewnętrznych wpływów, które mogłyby wpływać na ich decyzje. W związku z tym, państwa członkowskie będą musiały zapewnić tym organom odpowiednie finansowanie i zaplecze kadrowe, aby zagwarantować ich niezależność.

Warto dodać, iż art. 30 CSDDD wprowadza stopniowe podejście do stosowania postanowień dyrektywy. Początkowo przepisy będą obowiązywać po 3 latach od wejścia w życie dyrektywy, ale dla największych firm z UE, które zatrudniają ponad 5000 pracowników i miały w ostatnim roku finansowym globalny obrót netto przekraczający 1 500 mln EUR. W przypadku firm spoza UE, obowiązek dotyczy obrotu netto wygenerowanego w UE a przekraczającego 1 500 mln EUR. Po 4 latach od wejścia w życie dyrektywy, progi dla firm unijnych objętych dyrektywą zmniejszą się do 3000 pracowników i 900 mln EUR globalnego obrotu netto. Po 5 latach przepisy dyrektywy będą obejmować zaś firmy spełniające najniższe progi określone w art. 2 CSDDD.