Oferenci, którzy zostali bezpodstawnie wykluczeni z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, mogą teraz skuteczniej dochodzić swoich praw. Najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”) potwierdza zasadność takiego roszczenia, a dodatkowo rozszerza możliwość jego uzyskania.
Zamówienie publiczne to procedura, w ramach której organy państwowe przeprowadzają postępowania mające na celu wyłonienie najbardziej korzystnej oferty do realizacji określonego zadania, od zakupu sprzętu po duże projekty infrastrukturalne. W procesie tym mogą brać udział przedsiębiorcy spełniający określone wymagania. Ponadto, niektóre firmy, zwłaszcza te realizujące projekty współfinansowane z budżetu UE, są zobowiązane do stosowania zasad Prawa zamówień publicznych (PZP) przy organizowaniu przetargów. W takiej sytuacji na przedsiębiorcach spoczywa obowiązek przygotowania zapytania ofertowego, a nastąpienie przeprowadzenie całego procesu zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Każdy zamawiający przygotowuje zapytanie ofertowe (wraz z specyfikacją warunków zamówienia) w taki sposób, aby zamawiający mógł wybrać najbardziej korzystną dla siebie ofertę. Częstymi czynnikami kształtującymi proces wyboru oferty jest cena, czas realizacji zamówienia, ale również doświadczenie oferenta. Dodatkowo na zamawiającym spoczywa obowiązek przygotowania warunków wyboru oferta w sposób niedyskryminacyjny i nieograniczający dla uczciwej konkurencji.
Na tej podstawie zamawiający dokonuje analizy ofert i wybiera te, które spełniają określone kryteria. Konsekwencją powyższego jest odrzucenie oferentów, którzy nie spełniają warunków określonych w zapytaniu ofertowym. Co istotne, zamawiający może odrzucić daną ofertę, jeżeli jej treść jest niezgodna z wymaganiami zamawiającego. Powód odrzucenia ma charakter zasadniczy i nieusuwalny.
Co prawda, w trakcie procedury dla danego zamówienia publicznego oferenci mogą odwoływać się od decyzji zamawiającego co do określenia warunków w specyfikacji warunków zamówienia czy też przyczyny odrzucenia danej oferty. Jednak nie zawsze spowoduje to wybór wykluczonej oferty.
W takich sytuacjach warto podkreślić, że w najnowszym orzecznictwie TSUE zapadł wyrok[1], w którym Trybunał stwierdził, że oferent bezprawnie wykluczony z postępowania o udzielenie zamówienia może żądać odszkodowania z tytułu samej utraty szansy (a nie tylko utraconego zysku).
TSUE stwierdza, że: art. 2 ust. 1 lit. c) dyrektywy 89/665 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie krajowym przepisom lub praktyce, które wyłączają co do zasady możliwość uzyskania przez oferenta wykluczonego z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego z powodu bezprawnej decyzji instytucji zamawiającej, odszkodowania za szkodę poniesioną w wyniku utraty szansy udziału w tym postępowaniu w celu uzyskania danego zamówienia[2]. Tym samym TSUE w sposób znaczący rozszerza możliwość uzyskania odszkodowania przez oferenta od zamawiającego z tytułu bezpodstawnego wykluczenia z procesu ubiegania się o określone zamówienie publiczne.
W polskim systemie prawnym oferent, który został bezpodstawnie wykluczony, może dochodzić odszkodowania na podstawie art. 415 KC, czyli z tak zwanej odpowiedzialności deliktowej. W takim przypadku oferent musi wykazać przed sądem, że doszło do czynu niedozwolonego, powstała szkoda oraz istnieje związek przyczynowy między nimi.
W takiej sytuacji szkoda przyjmuje formę utraconych korzyści (lucrum cessans), które obejmują wartość aktywów, jakie nie weszły do majątku oferenta z powodu zdarzenia powodującego szkodę, oraz wartość pasywów, które w wyniku tego zdarzenia się nie zmniejszyły. Uznaje się, że należy uwzględniać tylko te korzyści, które z dużym prawdopodobieństwem znalazłyby się w majątku poszkodowanego.
Dzięki orzeczeniu TSUE oferenci mają ułatwione zadanie – nie muszą już wyłącznie wykazywać utraty zysku, wystarczy udowodnienie utraty szansy na udział w postępowaniu o zamówienie publiczne.
Wyrok TSUE ma dalekosiężne konsekwencje dla przedsiębiorców biorących udział w zamówieniach publicznych. Z jednej strony, przedsiębiorcy-oferenci mają łatwiejszą drogę do dochodzenia odszkodowania za utratę szansy udziału w postępowaniu. Z drugiej strony, przedsiębiorcy-zamawiający muszą liczyć się z ryzykiem zapłaty odszkodowania w wyniku bezpodstawnego wykluczenia oferenta.
____________________________________________________________________
[1] Wyrok TSUE z dnia 6 czerwca 2024 r., C-547/22 INGSTEEL, ECLI:EU:C:2024:478.
[2] Akapit 48 wyroku TSUE z dnia 6 czerwca 2024 r., C-547/22 INGSTEEL, ECLI:EU:C:2024:478.
| Autor: | apl. radc. Marek Kononowicz |
