Podział przez wyodrębnienie to nowy sposób podziału spółek funkcjonujący w polskim Kodeksie spółek handlowych od 15 września 2023 roku, wprowadzony w związku z realizacją celów określonych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 roku, zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcenia, łączenia i podziału spółek.
To co wyróżnia podział przez wyodrębnienie od pozostałych sposobów podziału uregulowanych w KSH i stanowi o jego szczególnej atrakcyjności, to możliwość objęcia przez spółkę dzieloną udziałów albo akcji w spółce przejmującej (nowo zawiązanej).
Przed wejściem w życie omawianej nowelizacji, w ramach dostępnych sposobów podziału istniała jedynie możliwość podziału spółki, który skutkował objęciem udziałów przez wspólników spółki dzielonej, nie zaś przez samą spółkę dzieloną.
W rezultacie podziału przez wyodrębnienie spółka dzielona może stać się względem spółki przejmującej (nowo zawiązanej) „spółką matką” (relacja pionowa), a nie „spółką siostrą” (relacja pozioma). Innymi słowy, wskutek dokonanego wyodrębnienia spółka dzielona stanie się wspólnikiem spółki, do której wniosła swój majątek.
Dotychczas podobne skutki w zakresie formowania grup kapitałowych można było osiągnąć również poprzez wniesienie aportu w postaci zorganizowanej części przedsiębiorstwa tytułem objęcia udziałów (akcji) w podwyższonym kapitale zakładowym spółki („ZCP”).
W niniejszym artykule przyjmujemy perspektywę porównawczą i konfrontujemy obejmowanie jednostek uczestnictwa w spółkach prawa handlowego w związku z wniesieniem ZCP jako wkładu niepieniężnego (aportu) do spółki z podziałem przez wyodrębnienie.
Zorganizowana część przedsiębiorstwa jako posiadająca zdolność aportową może być przedmiotem wkładu niepieniężnego (aportu) do spółki w związku z objęciem przez wspólnika udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym.
W praktyce funkcjonowania polskich spółek transakcje o charakterze aportowym są niekiedy jedyną uzasadnioną opcją, pozwalającą realizować potrzeby przedsiębiorców związane z dostosowaniem struktury do ponoszonego ryzyka, podziałem obszaru działalności, czy urealnieniem bądź zwiększeniem szans na pozyskanie zewnętrznego finansowania.
Zasadniczo, pod pojęciem przedsiębiorstwa rozumie się zespół składników materialnych jak i niematerialnych, w tym zobowiązań, pozostających we wzajemnych relacjach i posiadających zdolność do samodzielnego funkcjonowania w obrocie gospodarczym.
Aby więc mówić o przedsiębiorstwie należy stwierdzić spełnienie następujących warunków:
Aby zespół składników materialnych i niematerialnych mógł zostać uznany za przedsiębiorstwo powinien zostać wyodrębniony na trzech płaszczyznach, tj. organizacyjnej, finansowej oraz funkcjonalnej. Dopiero bowiem samodzielność w tych trzech obszarach pozwala na samodzielną realizację zadań, dla których przedsiębiorstwo istnieje.
Tym samym wniesienie zespołu składników materialnych i niematerialnych jako aportu do spółki może zostać potraktowane jako wniesienie ZCP, o ile zakres przekazanego majątku, praw i zobowiązań pozwala na stwierdzenie, że warunki klasyfikacji tego zespołu jako ZCP zostały spełnione.
Nie ulega jednak wątpliwości, że wyłączenie niektórych składników majątku z wyodrębnionego zespołu nie oznacza, że nie doszło do wniesieniu aportu ZCP. Jeśli bowiem wniesiono minimum dóbr, środków i sposobów, które są wymagane do prowadzenia działalności gospodarczej w ramach tego przedsiębiorstwa to doszło do wniesienia ZCP[2].
Mimo licznych zalet transakcji aportowych szczególną uwagę należy zwrócić na ryzyka związane z klasyfikacją zespołu składników materialnych i niematerialnych jako ZCP. Jednoznaczna klasyfikacja danego zbioru składników materialnych i niematerialnych jako przedsiębiorstwa czy ZCP jest podstawowym zagadnieniem, wymagającym każdorazowo dokładnej analizy. Tym samym procedura wniesienia aportu do spółki jest wieloetapowa i wymaga podjęcia szeregu czynności. Przyjęcie błędnej kwalifikacji powoduje istotne konsekwencje na gruncie:
Zgodnie z obowiązującymi zasadami przedmiotem transakcji zbycia ZCP jest wszystko co wchodzi w skład ZCP. W polskim prawie funkcjonuje domniemanie uznania składników majątkowych za zorganizowaną całość, służącą prowadzeniu działalności gospodarczej, chyba że co innego wynika z treści samej czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Oznacza to, że treść czynności prawnej nie musi wyraźnie wskazywać, które dokładnie składniki majątkowe są przedmiotem transakcji, ponieważ jest nią ZCP jako całość.
W konsekwencji, w przypadku gdy przedmiotem transakcji nie będzie ZCP w znaczeniu określonym w art. 551 Kodeksu cywilnego, a wyłącznie poszczególne składniki majątku, to z treści czynności prawnej powinno wynikać wprost co stanowi przedmiot takiej czynności, ponieważ w takim przypadku nie można korzystać z domniemania, zgodnie z którym czynność prawna obejmuje wszystko co wchodzi w skład przedsiębiorstwa[3].
Z kolei niewłaściwa klasyfikacja składników materialnych i niematerialnych na gruncie przepisów prawa podatkowego może wywołać daleko idące konsekwencje finansowe, dlatego też właściwa ocena zbioru składników majątkowych stanowi tak ważny etap przedtransakcyjny.
Niewłaściwa klasyfikacja może bowiem wywołać konsekwencje w szczególności na gruncie:
Ważnym zagadnieniem związanym z aportem ZCP do spółki jest kwestia przeniesienia zobowiązań związanych z jego prowadzeniem i powstałych do dnia zbycia ZCP.
Należy bowiem zauważyć, że zaklasyfikowanie danego zbioru składników materialnych i niematerialnych oraz związanych z nimi zobowiązań jako ZCP wywołuje skutki prawne w następujących obszarach:
Nabywca oraz zbywca ZCP pozostają solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania związane
z prowadzeniem ZCP. Oznacza to, że nabywca ZCP niejako przystępuje do długu związanego i wynikającego z działalności ZCP powstałego do dnia transakcji.
Kwestia zobowiązań powinna stanowić przedmiot dogłębnej analizy stron transakcji, ponieważ jest to źródło potencjalnego ryzyka finansowego.
W praktyce nabywcy decydują się w takiej sytuacji na przeprowadzenie badania due-diligence celem zabezpieczenia swoich interesów, a wyniki takiego badania znajdują odzwierciedlenie w dokumentacji transakcyjnej. Skoro bowiem nabywca pozostaje solidarnie odpowiedzialny za zobowiązania zbywcy i odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć, to zasadnym jest uwzględnienie tej kwestii możliwie precyzyjnie w dokumentacji transakcyjnej i odzwierciedlenie wyników badania i zidentyfikowanych ryzyk w cenie/ilości przyznanych udziałów (akcji) w zamian za aport w postaci ZCP.
W przypadku, w którym strony umówią się na przeniesienie zobowiązań związanych z ZCP na nabywcę, wymagać to będzie dodatkowo uzyskania zgody wierzyciela zbywcy. W tej perspektywie pojawia się zatem ryzyko nieuzyskania zgody wierzyciela, czego konsekwencją będzie brak translatywnej zmiany dłużnika[4]. Bez takiej zgody przejęcie zobowiązań przez nabywcę ZCP na gruncie dokumentacji transakcyjnej nie będzie więc skutkowało przeniesieniem ryzyka ekonomicznego ze zbywcy na nabywcę.
W razie braku uzyskania zgody wierzyciela, w relacji zobowiązaniowej pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem a wierzycielem, nie zajdzie zmiana, natomiast pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem a niedoszłym przejmującym (nabywcą ZCP) powstanie zobowiązanie, zgodnie z którym niedoszły przejmujący stanie się odpowiedzialny względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia[5].
Podsumowując, w takiej sytuacji, to przede wszystkim zbywca będzie ponosił ryzyko ekonomiczne spłaty tychże zobowiązań, ponieważ w zamian za zbycie ZCP otrzyma cenę / świadczenie pomniejszone o wartość zbywanych zobowiązań (uzgodnioną w toku transakcji), ponosząc niezmiennie ryzyko niewypłacalności nabywcy ZCP[6].
Uznanie danego zbioru składników materialnych i niematerialnych jako ZCP na gruncie prawa podatkowego wiąże się ze zwolnieniami na gruncie przepisów podatkowych, w tym przede wszystkim na gruncie CIT oraz VAT, a zatem również na gruncie tych przepisów klasyfikacja danej części przedsiębiorstwa jako ZCP pozostaje kwestią zasadniczą.
Dla uznania, że doszło do przeniesienia ZCP na gruncie prawa podatkowego kluczowe jest przeniesienie zobowiązań związanych z prowadzeniem ZCP, co wynika z zakresu definicji ZCP na gruncie ustaw podatkowych, które dla zaklasyfikowania przenoszonych składników majątkowych i niemajątkowych jako ZCP wymagają również przeniesienia zobowiązań związanych z prowadzeniem takiego ZCP[7].
Wskazać bowiem należy, że przez ZCP na gruncie ustaw podatkowych rozumie się organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania[8].
Aby więc zbycie składników materialnych oraz niematerialnych na gruncie przepisów podatkowych stanowiło zbycie ZCP powinno towarzyszyć mu również przejęcie zobowiązań związanych z jego prowadzeniem[9].
Powszechnie przyjmuje się, że zobowiązania stanowią element ZCP, ponieważ pozostają związane z wydzielanym zespołem składników, które są przeznaczone do realizacji określonych działań gospodarczych, a zatem są konsekwencją funkcjonowania tych elementów jako zorganizowanej całości.
Pomimo iż w skład ZCP na gruncie przepisów podatkowych wchodzą również związane z nimi zobowiązania to nie istnieje prawna możliwość dokonania aportu ZCP wraz z zobowiązaniami w ramach jednej czynności prawnej. Jak już zostało wskazane powyżej, do skutecznego przeniesienia zobowiązań i przejęcia długu, konieczna jest zgoda wierzyciela.
Wniesienie aportem ZCP do spółki wiąże się z koniecznością przeprowadzenia dodatkowych czynności, których skuteczność uzależniona jest od działań osób trzecich. Tym samym wydzielenie pewnych mas majątkowych bywa niemożliwe.
Innym równie istotnym ryzykiem przy aporcie ZCP do spółki jest ryzyko niedojścia podwyższenia kapitału zakładowego do skutku.
Wniesienie aportu do spółki wiąże się bowiem z zawarciem umów, które prowadzą do przeniesienia tytułu prawnego do ZCP, natomiast samo dojście do skutku podwyższenia kapitału zakładowego wymaga co do zasady zmiany umowy spółki oraz wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Okres pomiędzy zawarciem umów i wpisem podwyższenia kapitału zakładowego do KRS jest zatem okresem, w którym zbywca ZCP nie posiada już ZCP, a jednocześnie nie posiada jeszcze udziałów w spółce, do której wniósł ZCP.
Ryzyko na tym polu można minimalizować w dokumentacji transakcyjnej, niemniej stanowi ono realne zagrożenie dla interesów zbywcy. Zagrożenie takie nie powstaje natomiast w przypadku podziału przez wyodrębnienie, bowiem przejście praw do majątku następuje z chwilą dokonania rejestracji podziału w KRS.
Atrakcyjną alternatywną dla wniesienia aportu w postaci ZCP może okazać się więc podział przez wyodrębnienie, który polega na wydzieleniu części majątku spółki dzielonej do spółki docelowej (istniejącej lub nowo zawiązanej) w zamian za udziały (akcje) w tej spółce.
W procedurze podziału, która jest procedurą prowadzoną przed sądem rejestrowym, bierze więc udział jedynie spółka dzielona oraz ta, do której wydzielany jest majątek, nie zaś wspólnicy tychże spółek, jak ma to miejsce w przypadku pozostałych procedur podziału. Wskutek powyższego dochodzi do utworzenia pionowej struktury, w której spółka wyodrębniająca staje się wspólnikiem spółki, do której został wydzielony jej majątek.
Choć przedmiotem podziału przez wyodrębnienie może być nawet pojedynczy składnik majątkowych, to mając na względzie założenie neutralności podatkowej oraz atrakcyjność wprowadzonego mechanizmu z punktu widzenia zasady sukcesji, należy przypuszczać, że najczęściej w praktyce dochodzić będzie do podziału spółek przez wyodrębnienie ZCP.
Sama procedura podziału nie różni się istotnie od pozostałych trybów podziału. Zasadnicza różnica polega na tym, że to spółka dzielona jest wspólnikiem spółki, do której wyodrębniony zostaje majątek spółki dzielonej jest sama spółka dzielona, nie zaś jej wspólnicy.
Niewątpliwą zaletą podziału przez wyodrębnienie, zwiększającą atrakcyjność tego rozwiązania w kontekście wydzielenia aportowego, jest częściowa sukcesja uniwersalna, która nie zachodzi przy wnoszeniu majątku do spółki tytułem aportu.
Częściowa sukcesja uniwersalna oznacza, że:
Tym samym przy wyodrębnieniu ZCP w ramach podziału przez wyodrębnienie nie jest co do zasady wymagane uzyskiwanie zgód podmiotów trzecich na przeniesienie zobowiązań z zawartych umów czy też zawieranie dodatkowych aneksów.
Ponadto przedmiotem sukcesji są zezwolenia, koncesje oraz ulgi, z tym jednak zastrzeżeniem, że w tym przypadku ustawa bądź decyzja o przyznaniu zezwolenia, koncesji bądź ulgi może przewidywać wyłączenie możliwości jej przeniesienia lub wprowadzenie dodatkowych obowiązków związanych z ich przeniesieniem.
Powyższa cecha stanowi jeden z głównych atutów podziału przez wyodrębnienie w kontekście dotychczas przeprowadzanych transakcji aportowych. Stanowi ona bowiem atrakcyjną alternatywę, co wynika z faktu, iż wskutek takiego podziału spółka, na którą przenoszony jest majątek spółki dzielonej, przejmie dług bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności z udziałem podmiotów trzecich. W rezultacie powyższego odpada element zależności powodzenia transakcji od uzyskania zgód osób trzecich, co wzmacnia poczucie pewności transakcji.
Podział przez wyodrębnienie może okazać się dodatkowo atrakcyjnym sposobem reorganizacji spółek z uwagi na zamiar ustawodawcy objęcia podziału zasadą neutralności podatkowej, z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków, w tym statusu wyodrębnianego oraz pozostałego w spółce dzielonej majątku jako ZCP, jak również rynkowego charakteru transakcji.
Przed wejściem w życie przepisów regulujących podział przez wyodrębnienie pewne modyfikacje związane z działalnością spółek wymagały od wspólników przeprowadzania transakcji o charakterze aportowym, co z kolei implikowało konieczność uzyskiwania dodatkowych zgód oraz wiązało się z ryzkiem dotyczącym przeniesienia zezwoleń, koncesji czy ulg.
Od 15 września 2023 roku spółki mogą osiągnąć podobny skutek poprzez podział spółki przez wyodrębnienie, przy czym podział ten objęty jest, analogicznie to pozostałych procesów transformacyjnych, zasadą częściowej sukcesji uniwersalnej.
Częściowa sukcesja uniwersalna pozwala na przeniesienie ogółu praw i obowiązków związanych z wydzielaną ZCP bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności. Zasada ta odnosi się również do udzielonych zezwoleń, koncesji czy ulg, z zastrzeżeniem takich co do których wyłączono możliwość ich przeniesienia.
Wprowadzona procedura stanowi niewątpliwie atrakcyjny instrument pozwalający na reorganizację struktur korporacyjnych. Może być również sposobem na dofinansowanie spółki bez konieczności poszerzania grona wspólników, o czym opowiemy Państwu w kolejnej publikacji
| Autorzy: | |
 | adw. Katarzyna Gelo |
 | r.pr. Maciej Wasilewski – partner kancelarii BBS |
Jeśli zainteresował Cię ten artykuł, zapraszamy do kontaktu. Chętnie odpowiemy na wszystkie pytania! Formularz kontaktowy >>
________________________________________
[1] Wyrok WSA w Krakowie z dnia 11 lutego 2015 r., sygn. akt I SA/Kr 1115/14
[2] Wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2003 r., sygn. akt IV CKN 51/01
[3] Wyrok SN z dnia 20 lipca 2017 r., sygn. akt IV CSK 563/19
[4] K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.) Kodeks Cywilny. Komentarz. Art. 521, red., Warszawa 2023, wyd. 11, SiP Legalis.
[5] Art. 521 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 ze zm.)
[6] A. Nowacki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Tom I. Komentarz. Art. 151 – 226 KSH, Art. 158, Warszawa 2018, wyd. 1, Nb 156, SiP Legalis.
[7] A. Nowacki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Tom I. Komentarz. Art. 151 – 226 KSH, Art. 158, Warszawa 2018, wyd. 1, Nb 158, SiP Legalis.
[8] Art. 4a pkt 4) ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. 1992 Nr 21 poz. 86 ze zm.).
[9] A. Nowacki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Tom I. Komentarz. Art. 151 – 226 KSH, Art. 158, Warszawa 2018, wyd. 1, Nb 158, SiP Legalis.
