Czy spłacając kredyt w całości w walucie indeksacji, Kredytobiorca może wygrać z Bankiem?

Okazuje się, że może, a poniżej argumentacja, dlaczego tak się dzieje!

By lepiej zrozumieć opisaną sytuację, najlepiej wyobrazić sobie, że Kredytobiorca posiada Umowę kredytu indeksowanego do waluty CHF, zawartą z Bankiem w 2011 r. Umowa zakłada, że Kredytobiorca będzie spłacać saldo kredytu w CHF, ustalone przez Bank z wykorzystaniem kursu kupna waluty określonego w jego Tabeli kursowej. Umowa zakłada, że walutą spłaty jest waluta CHF. Powyższe postanowienia powodują, że Kredytobiorca spłaca kredyt w walucie CHF już od początku zawarcia Umowy.

Powyższy schemat często rodzi pytanie, czy Kredytobiorca spłacając kredyt bezpośrednio w walucie CHF ma w ogóle argumenty, by dochodzić ochrony prawnej przed sądem?

Wydawać by się mogło, że skoro Bank nie ma dowolności w kształtowaniu kursu sprzedaży waluty w Tabeli kursowej, a wręcz przykładowa Umowa w ogóle nie odwołuje do kursu sprzedaży waluty, ponieważ kredyt jest spłacany bezpośrednio w walucie CHF, to nie da się podważyć treści Umowy. Przeciwko podważeniu treści Umowy przemawia także zgodność Umowy z treścią ustawy antyspreadowej oraz argument Banku, że spłata kredytu bezpośrednio w walucie CHF eliminuje spread walutowy, a przez co Kredytobiorca nie ponosi ryzyka kursowego.

Czy powyższe argumenty powodują więc, że ww. Umowa, faktycznie nie może być uznana za nieważną?

Odpowiadając na to pytanie, zwrócić należy uwagę, że ustawa antyspreadowa nie „naprawia” nieuczciwych warunków umownych. To, że Umowa kredytu zakłada, zgodnie z ustawą antyspreadową, spłatę kredytu w walucie CHF, nie powoduje, że Umowa jest ważna. Możliwość spłaty kredytu w CHF powoduje jedynie, że Kredytobiorca minimalizuje koszty obsługi kredytu. Zwrócić także należy uwagę, że indeksacja kredytu i możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji, nie eliminuje ryzyka kursowego. Konieczność wymiany waluty potwierdza wręcz, że ryzyko kursowe istnieje, z tym, że beneficjentem wymiany waluty nie jest Bank, a inny podmiot. Umowa kredytu indeksowanego nie jest umową o kredyt walutowy, a ma charakter złotowy. Powoduje to, że wpisane jest w nią ryzyko kursowe, niezależnie od tego, gdzie Kredytobiorca kupuje franki. Niezależnie więc od tego kto jest beneficjentem wymiany waluty (spreadu), to Kredytobiorca ponosi ryzyko kursowe, przed którym Bank powinien pouczyć Kredytobiorcę w sposób odpowiedni. Pamiętać należy, że samo złożenie podpisu przez Kredytobiorcę pod formularzem oświadczenia dot. świadomości ryzyka kursowego, nie stanowi o prawidłowym poinformowaniu Kredytobiorcy o ryzyku kursowym.

Po drugie, w sprawie z założeniami jak na wstępie, skupić należy się bardziej na zrozumieniu charakteru umowy kredytu, a nie na samej procedurze spłaty kredytu. Zrozumienie czym jest kredyt indeksowany do CHF pokazuje, że możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie niewiele zmienia dla oceny prawnej ważności tej Umowy.

Przypomnieć należy, że Umowa kredytu indeksowanego do CHF polega na ustaleniu salda kredytu i potem wielkości rat kredytu w walucie CHF. W opisanej sytuacji do ustalenia salda kredytu w walucie CHF potrzebne jest ustalenie przez Bank kursu kupna waluty. Umowa nie wskazuje jednak obiektywnego mechanizmu służącego do ustalenia kursu kupna waluty. Kredytobiorca nie jest w stanie samodzielnie ustalić kursu kupna i tym samym salda kredytu. Bez ustalonego salda kredytu nie sposób jest ustalić odsetek, a więc ustalić wysokość rat kredytu. Powyższe pokazuje, że to ustalenie kwoty kredytu w walucie CHF ma kluczowe znaczenie dla ważności opisanej Umowy kredytu indeksowanego, a nie możliwość spłaty kredytu w walucie indeksacji. Powtórzyć należy, że by móc spłacać kredyt w walucie indeksacji, potrzeba w pierwszej kolejności prawidłowo ustalić saldo kredytu, a potem wysokość poszczególnych rat. Dopiero po ustaleniu ww. elementów można spłacić kredyt. Odnosząc się do powyższego, zwracam uwagę, że ugruntowany jest już pogląd, że:

Pozostawienie więc Bankowi dowolności w zakresie ustalenia salda kredytu w walucie CHF jest postanowieniem niedozwolonym. Eliminując z Umowy postanowienie niedozwolone dot. kursu kupna waluty, Umowy nie da się wykonać. Bez ustalenia salda kredytu nie da się także ustalić następczo wysokości odsetek, a więc rat kredytu.

Zwrócić należy uwagę, że sąd nie może w miejsce powstałej luki, zastosować przepisu art. 358 § 2 KC, tj. ustalić, że saldo kredytu w walucie CHF będzie ustalone z wykorzystaniem kursu średniego NBP. Nie można tego zrobić, ponieważ przepis art. 358 § 2 KC nie jest przepisem dyspozytywnym, który taki zabieg mógłby umożliwiać. Dodatkowo przepis art. 358 § 2 KC nie reguluje sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty PLN na obcą, a reguluje możliwość ustalenia kursu waluty obcej w przypadku spełnienia świadczenia w walucie PLN. Umowa kredytu indeksowanego do CHF zakłada przecież przeliczenie kwoty kredytu wyrażonej w umowie w PLN na walutę CHF. Przepis art. 358 § 2 KC nie może mieć więc tutaj zastosowania. Wreszcie, przepis dyspozytywny może być stosowany jedynie w sytuacji, gdyby Kredytobiorca miałby ponieść rażąco niekorzystne skutki z powodu nieważności Umowy. Zwrócić jednak należy uwagę, że jeśli Konsument oświadcza, że nawet w takiej sytuacji godzi się na nieważność Umowy, to sąd krajowy powinien Umowę unieważnić, a nie uzupełniać luki w Umowie przepisem dyspozytywnym.

Powyższe pokazuje, że umowny mechanizm spłaty kredytu indeksowanego do CHF przewidujący spłatę tego kredytu w walucie CHF, nie powoduje ważności takiej Umowy. Przypomnieć także należy, że ww. Umowa może być nieważna nie tylko z powodu eliminacji z niej postanowień niedozwolonych. Umowa ta może być nieważna także z uwagi na to, że brak jest w niej jednoznacznych kryteriów pozwalających ustalić kurs kupna waluty. Bez tych kryteriów Bank zyskał prawo do dowolnego kształtowania wysokości zobowiązania Kredytobiorcy, a co może być postrzegane jako ukształtowanie stosunku prawnego w sposób sprzeczny z naturą stosunku prawnego. Sąd w tej sytuacji może stwierdzić nieważność tej Umowy jeszcze przed kontrolą indywidualną wzorca umownego.

Autor: adwokat Mateusz Kołodziejak