W niniejszym opracowaniu przedstawiamy ogólne zasady odpowiedzialności stron w razie zbycia przedsiębiorstwa, warunki modyfikacji tych zasad oraz rozwiązania zwykle stosowne w umowach sprzedaży przedsiębiorstw regulujące zasady odpowiedzialności za zobowiązania w stosunkach między stronami.
- Zasada wynikająca z Kodeksu Cywilnego
Ustawowa zasada odpowiedzialności stron za zobowiązania związane z prowadzeniem sprzedawanego przedsiębiorstw przewiduje, że:
- nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
- nabywca, który w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności, nie ponosi odpowiedzialności z tego tytułu;
- odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela (pro viribus patrimonii);
- odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Ad. a) Zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
Źródłem solidarnej odpowiedzialność zbywcy oraz nabywcy w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa jest funkcjonalny związek danego zobowiązania z prowadzeniem zbywanego przedsiębiorstwa.
Jeżeli związek taki istnieje to nabywca przedsiębiorstwa z mocy prawa przystępuje do długu zbywcy, a zatem staje się dodatkowym dłużnikiem, od którego wierzyciel może dochodzić swojego roszczenia.
Rozwiązanie to ma na celu wzmocnienie ochrony wierzycieli w związku ze zubożeniem majątku zbywcy wskutek sprzedaży istotnego składnika majątku w postaci przedsiębiorstwa (lub jego zorganizowanej części).
Zgodnie z zasadą ogólną nabywca jest solidarnie odpowiedzialny za zobowiązania zbywcy związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa i zasady tej nie modyfikują ustalenia stron poczynione w umowie sprzedaży, o ile na modyfikację tych zasad nie wyraził zgody wierzyciel (o czym mowa poniżej).
O kwestii nabywania zobowiązań w ramach sprzedaży przedsiębiorstwa oraz ryzyku reklasyfikacji na gruncie prawa podatkowego pisaliśmy w artykule, który znajdziecie pod linkiem: Podział spółki przez wyodrębnienie – Warszawa – Kancelaria BBS i Wspólnicy (bbs-legal.pl).
Ad. b) Wiedza o zobowiązaniach
Okolicznością, która pozwala nabywcy przedsiębiorstwa zwolnić się z odpowiedzialności za zobowiązania związane z jego prowadzeniem jest brak wiedzy o takich zobowiązaniach, pomimo zachowania należytej staranności.
Oznacza to, że wobec nabywcy oczekuje się podwyższonego miernika staranności, który wynika z zawodowego charakteru działalności. W tym celu w toku transakcji nabywca przeprowadza badanie prawne, księgowe, finansowe i podatkowe przedsiębiorstwa (due diligence), by zidentyfikować ryzyka związane ze stanem przedsiębiorstwa, co finalnie znajduje odzwierciedlenie w dokumentacji transakcyjnej.
Ad. c) Ustawowe ograniczenia odpowiedzialności
Pomimo iż odpowiedzialność zbywcy oraz nabywcy przedsiębiorstwa ma charakter solidarny, to odpowiedzialność nabywcy, inaczej niż w przypadku zbywcy, ograniczona jest do wartości nabytego przedsiębiorstwa wg stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.
Oznacza to, że:
- zbywca ponosi odpowiedzialność osobistą całym swoim majątkiem za całość zobowiązań związanych z prowadzeniem zbywanego przedsiębiorstwa (odpowiedzialność nieograniczona);
- nabywca ponosi odpowiedzialność osobistą i całym swoim majątkiem, ale ograniczoną do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu z chwili nabycia, w cen wg chwili zaspokojenia wierzyciela (odpowiedzialność pro viribus patrimonii).
Powyższe reguły odpowiedzialności mogą zostać zmodyfikowane tylko za zgodą wierzyciela, o czym mowa poniżej.
Ad. d) Modyfikacja zasad odpowiedzialności na podstawie zgody wierzyciela
Modyfikacja zasad odpowiedzialności dłużnika możliwa jest wyłącznie za zgodą wierzyciela, przy czym taka modyfikacja może zmierzać do:
- ograniczenia / wyłączenia odpowiedzialności nabywcy – nabywca przedsiębiorstwa zostaje zwolniony z zobowiązań po uzyskaniu zgody wierzyciela bądź jego odpowiedzialność zostaje w określonym sposób ograniczona, a zatem odpowiedzialnym w pełnym bądź ograniczonym zakresie jest niezmiennie zbywca;
- ograniczenia / wyłączenia odpowiedzialności zbywcy wskutek zwalniającego przejęcia długu – w związku z uzyskaniem zgody wierzyciela dochodzi do ograniczenia / wyłączenia odpowiedzialności solidarnej zbywcy, z zastrzeżeniem, że po zawarciu umowy przejęcia długu odpowiedzialność nabywcy nie będzie ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa (pro viribus patrimonii), ponieważ jedynym dłużnikiem od tego czasu będzie nabywca.
- Ograniczenie odpowiedzialności na gruncie przepisów podatkowych
Nabywca przedsiębiorstwa ponosi również odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne powstałe w związku z prowadzeniem takiego przedsiębiorstwa, przy czym przepisy prawa podatkowego przewidują rozwiązanie, które pozwala nabywcy na ustalenie poziomu zaległości podatkowych oraz gwarantuje odpowiedzialność do wskazanej kwoty.
Chodzi o zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego uzyskane w trybie art. 306g Ordynacji Podatkowej.
Dzięki takiemu zaświadczeniu, nabywca nie ponosi odpowiedzialności za zaległości podatkowe zbywcy, które nie zostały w nim wykazane, chyba że powstały po dniu wydania takiego zaświadczenia, a pomiędzy dniem wydania zaświadczenia a dniem nabycia przedsiębiorstwa upłynęło więcej niż 30 dni.
Jeżeli więc zaświadczenie wydane zostało w terminie krótszym niż 30 dni przed dniem nabycia przedsiębiorstwa, to eliminuje ono ryzyko po stronie nabywcy poniesienia odpowiedzialności za zaległości niewykazane w zaświadczeniu.
W praktyce obowiązek uzyskania takiego zaświadczenia przez zbywcę jest standardem warunkującym dojście transakcji do skutku.
W praktyce zasady odpowiedzialności stron transakcji są szczegółowo regulowane w dokumentach transakcyjnych. Należy jednak pamiętać, że jeśli na modyfikację zasad odpowiedzialności nie uzyskano zgody wierzyciela, mają one charakter wyłącznie wewnętrzny (pomiędzy stronami umowy).
W praktyce transakcyjnej zwykle kwestie odpowiedzialności regulowane są np. poprzez:
- nałożenie na daną stronę obowiązku uzyskania zgody wierzycieli na przeniesienie obowiązków z umów
Strony kreują w umowie sprzedaży zobowiązanie do uzyskania zgód wierzycieli na przeniesienie obowiązków z określonych umów, stanowiących przedmiot takiej transakcji.
Po uzyskaniu zgody wierzycieli nabywca Przedsiębiorstwa dochodzi do wyłączenia odpowiedzialności zbywcy, którą przejmuje nabywca, który wstępuję jako dłużnik w zobowiązania ciążące na zbywcy i staje się za nie wyłącznie odpowiedzialny.
Należy pamiętać, że po przejęciu długu nabywca staje się w pełni odpowiedzialny za przejęte zobowiązania (nie ma ograniczenia pro viribus patrimonii).
- uregulowanie zasad odpowiedzialności bez uzyskiwania zgody wierzycieli
Strony wyłączają niektóre zobowiązania z przedmiotu transakcji, pomimo ich powiązania z prowadzeniem przedsiębiorstwa, co nie wpływa na zasady odpowiedzialności, a zatem zarówno zbywca jak i nabywca pozostają w dalszym ciągu solidarnie odpowiedzialni z tego tytułu.
W takiej sytuacji strony w umowie sprzedaży przedsiębiorstwa szczegółowo regulują kwestie wzajemnych rozliczeń za zobowiązania nienabywane przez nabywcę (w stosunku pomiędzy stronami).
Zwykle problematyka odpowiedzialności zbywcy wobec nabywcy jest przedmiotem szczegółowych oświadczeń i zapewnień.
Podsumowanie
Zasady odpowiedzialności stron w transakcjach sprzedaży przedsiębiorstw przewidują solidarną odpowiedzialność zbywcy i nabywcy, która ma na celu wzmocnienie ochrony wierzycieli. Modyfikacja zasad odpowiedzialności wymaga zgody wierzyciela, a zatem jest możliwa, choć w praktyce nie zawsze wykonalna. Szczegółowe regulacje w umowach pełnią istotną rolę w określeniu zasad odpowiedzialności stron, niemniej mają one charakter wyłącznie wewnętrzny.
