Obecnie trwają nabory w ramach tzw. nowej perspektywy finansowej 2021-2027 r.
Część programów wsparcia nakierowana jest na ułatwienie przedsiębiorcom dostosowania się do tzw. zielonej transformacji, którą można opisać jako kompleksową, rozbudowaną wizję transformacji gospodarczej i społecznej, której celem jest zatrzymanie degradacji środowiska i zmian klimatycznych przy jednoczesnym powiązanym z tym wzrostem gospodarczym.
Przedsiębiorcy, którzy nie tylko dostosują się do nowych regulacji Europejskiego Zielonego Ładu, ale zdecydują się na kompleksowe, zaawansowane zmiany staną się bardziej konkurencyjni, będą mogli zaistnieć na „zielonych rynkach”, a w konsekwencji staną się częścią zielonej gospodarki. Poza wprowadzanymi regulacjami narzucającymi coraz większe ograniczenia na przedsiębiorców, zielona transformacja zakłada również rosnącą świadomość kontrahentów i konsumentów, wprowadzenie zielonych kryteriów, które staną się istotne przy np. zamówieniach publicznych, ocenie zdolności kredytowej, jak również możliwości ubiegania się o wsparcie unijne.
Warto w tym zakresie sięgać po wsparcie ze środków unijnych, a niewątpliwie warto po to wsparcie sięgać świadomie, aby ustrzec się przed najpopularniejszymi błędami beneficjentów, które mogą grozić zwrotem nawet całego dofinansowania.
Moment rozpoczęcia inwestycji realizowanej ze wsparciem środków unijnych jest istotny ze względu wymóg spełnienia tzw. efektu zachęty. Jest to jedna z zasad pomocy publicznej, która sprowadza się do założenia, że warunkiem udzielenia wsparcia jest uznanie, że przedsięwzięcie, które jest przedmiotem dofinansowania, nie mogłoby zostać zrealizowane bez tej pomocy. W praktyce spełnienie efektu zachęty sprowadza się najczęściej do weryfikacji, czy rozpoczęcie prac nad projektem nastąpiło dopiero po złożeniu wniosku o pomoc. Rozpoczęcie prac jest co do zasady rozumiane jako „pierwsze prawnie wiążące zobowiązanie, które sprawia, że inwestycja staje się nieodwracalna”. Przykładowo, za takie działanie można uznać początek robót budowlanych, adaptację pomieszczeń, dokonanie zamówień urządzeń niezbędnych do realizacji projektu, jednak nie będzie już takim „zobowiązaniem” np. zakupienie gruntów pod inwestycję, wykonanie prac przygotowawczych lub uzyskanie niezbędnych pozwoleń i przeprowadzenie studiów wykonalności. Również „nieodwracalność inwestycji” jest pojęciem, które ma swoje określone znaczenie, gdyż inaczej organ może ocenić definitywnie zawartą przez beneficjenta umowę, a odmiennie podejść do umowy zawartej warunkowo, gdy np. przewidziano w jej treści możliwość wycofania się z jej realizacji w przypadku braku uzyskania dofinansowania. W konsekwencji, z punktu widzenia przedsiębiorcy istotna jest świadomość, że co do zasady żadne z zaplanowanych działań wynikające z wniosku o dofinansowanie, nie może być rozpoczęte przed datą złożenia tego wniosku, a wyjątki w tym zakresie są interpretowane ściśle.
Jeżeli w ramach projektu zawierane będą umowy z wykonawcami, których przedmiotem będą dostawy, usługi lub roboty budowlane współfinansowane z funduszy unijnych, przeważnie udzielanie takich zamówień będzie oparte o procedurę rozeznania rynku lub zasadę konkurencyjności. Wybór właściwego trybu jest zależny od wartości zamówienia, co do zasady przy wartości zamówienia powyżej 50 tys. zł netto, będzie one najczęściej przeprowadzane zgodnie z zasadą konkurencyjności. Zawsze należy również zweryfikować, czy wobec wnioskodawcy lub beneficjenta nie zajdzie w danych okolicznościach podstawa do zastosowania Prawa zamówień publicznych. Co istotne, błędne udzielenie zamówienia w projekcie może skutkować uznaniem kosztów tego zamówienia za niekwalifikowalne, a w najdalej idących skutkach nawet zwrotem całego dofinansowania.
Wnioskodawca lub beneficjent przed udzieleniem danego zamówienia musi więc zweryfikować m.in. wartość zamówienia, rodzaj zamówienia, a także czy jest ono udzielane w częściach. Podstawą ustalenia wartości zamówienia jest co do zasady całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy bez podatku od towarów i usług, ustalone przez beneficjenta z należytą starannością. Oznacza to, że należy ustalić wartość zamówienia na podstawie opisu przedmiotu zamówienia i wszystkich znanych okoliczności mogących mieć wpływ na sporządzenie oferty. Szacowanie wartości zamówienia powinno być dokonane jak najstaranniej czyli z wykorzystaniem niezbędnej wiedzy, umiejętności i doświadczenia. Obowiązek starannego szacowania wartości zamówienia jest tym bardziej istotny, im bardziej zbliża się do progu, od którego zależy wybór danego trybu udzielania zamówień. W praktyce, beneficjentom bez odpowiedniego doświadczenia może być często trudno prawidłowo oszacować wartość zamówienia, a w konsekwencji dokonać wyboru odpowiedniej procedury udzielania zamówień. Warto więc pamiętać, że w przypadku, gdy w ramach projektu beneficjent przewiduje udzielanie zamówień wykonawcom, w pierwszej kolejności powinien dokładnie ocenić określony stan faktyczny i zweryfikować, jaki tryb jest właściwy, jak również, jakie wymagania muszą zostać w związku z tym spełnione.
Zasada trwałości odnosi się do projektów obejmujących inwestycję w infrastrukturę lub inwestycję produktową i ma na celu zagwarantowanie, że każde przedsięwzięcie z udziałem środków publicznych powinno wywrzeć trwały efekt, istniejący przez pewien z góry założony okres, a w konsekwencji zapewnić rzeczywiste, pozytywne zmiany gospodarcze. Oznacza to, że w okresie trwałości (trwającym w zależności od zakresu projektu i kategorii beneficjenta 3 lub 5 lat) projekt nie może być poddawany znacznym modyfikacjom w szczególności w zakresie utrzymania celów oraz wskaźników produktu oraz rezultatu określonych we wniosku o dofinansowanie. Naruszenie zasady trwałości może polegać na m.in. zaprzestaniu działalności produkcyjnej lub przeniesieniu jej poza obszar wsparcia programu, ale również na zmianie własności elementu współfinansowanej infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści. Co istotne zmiana własności to nie tylko prawne przeniesienie własności danej rzeczy na inny podmiot, ale również przekształcenia kapitałowe w strukturze własnościowej beneficjenta (np. zmiana akcjonariatu). Zasada trwałości zostanie naruszona, jeżeli w przypadku takiej zmiany własnościowej podmiot uzyska nienależne korzyści, co oznacza, że korzyść taka byłaby nie do pogodzenia z celami pomocy, np. w sytuacji, w której w wyniku zmiany własnościowej dojdzie do wejścia w posiadanie współfinansowanej infrastruktury przez taki podmiot, który nie uzyskałby wsparcia w ramach danego działania, bo nie spełniał kryteriów konkursowych. Z naruszeniem zasady mamy do czynienia również w sytuacji, gdy w okresie trwałości w projekcie zaszła istotna zmiana wpływająca na jego charakter, cele lub warunki wdrażania, która to zmiana mogłaby doprowadzić do naruszenia pierwotnych celów projektu.
Powyższe zagadnienia to tylko kilka istotnych kwestii, na które trzeba zwrócić uwagę przy realizacji przez przedsiębiorstwa projektu współfinansowanego ze środków unijnych. W praktyce, wnioskodawcy i beneficjenci muszą już na etapie aplikowania o wsparcie aż do zakończenia okresu trwałości mieć na względzie to, że w ramach projektu będą wydatkowane środki publiczne, a co powoduje konieczność przestrzegania określonych regulacji prawnych, postanowień umowy o dofinansowanie, jak również współpracy z instytucją udzielającą dofinansowania. Jednocześnie, możliwość skorzystania z programów wsparcia, to niejednokrotnie ogromna szansa dla tych przedsiębiorstw na rozwój, unowocześnienie i wzrost konkurencyjności. Aby przejść przez zieloną transformację jak najmniej boleśnie i z jak największą korzyścią dla przedsiębiorców, warto rozważyć skorzystanie z form wsparcia unijnego, mając na uwadze, że pomoc ta wymaga przestrzegania określonych zasad wynikających z publicznego charakteru przekazywanych środków.
| Autor: | |
| adw. Małgorzata Woźniak | |
