KPO – popandemiczna pomoc dla przedsiębiorców

Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności

Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności (dalej również jako: „Instrument”) to nowe przedsięwzięcie Unii Europejskiej, które służy odbudowie gospodarki po pandemii. Właśnie w ramach tego Instrumentu został opracowany KPO. Instrument na rzecz odbudowy i zwiększenia odporności służy przede wszystkim:

• promowaniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE poprzez zwiększenie odporności i zdolności do dostosowania się po pandemii,
• łagodzeniu społecznych i gospodarczych skutków kryzysu,
• wspieraniu transformacji cyfrowej.

W ramach Instrumentu państwa członkowskie zobowiązały się do przeprowadzenia inwestycji, ale również reform, które zostały opracowane indywidualnie dla każdego państwa członkowskiego.

Polska w związku z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności opracowała specjalny dokument – Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększenia Odporności. Dokument ten został już zatwierdzony przez Komisję Europejską. Był to pierwszy z warunków uzyskania przez Polskę środków w ramach Instrumentu.

Drugim warunkiem otrzymania środków przez państwo członkowskie, a następnie przekazania ich przedsiębiorcom, jest złożenie wniosku o płatność do Komisji Europejskiej, którego Polska do tej pory nie złożyła.

Równoległe systemy wsparcia pochodzące z Unii Europejskiej

Środki pochodzące z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności stanowią odrębną pulę finansową, która jest równolegle przekazywana do dotychczas otrzymywanych środków z Unii Europejskich w ramach kolejnych perspektyw 2000-2006 (w przypadku Polski od 2004 r.), 2007-2013, 2014-2020, a także obecnej, czyli 2021-2027. Oznacza to, że przedsiębiorcy mogą nadal liczyć na wsparcie w ramach środków przekazywanych na podstawie umowy partnerstwa, czyli np. z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, ale również z nowopowstałego Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności.

Najważniejsze różnice pomiędzy Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności a Politykami Spójności:

• Instrument jest centralnie zarządzany przez Komisję Europejską, a przez to udział Komisji Europejskiej jest większy, ale również na Komisji Europejskiej spoczywa większa odpowiedzialność w przygotowaniu i zarządzaniu Instrumentem.
• Cały Instrument jest objęty zasadą „nie czyń znaczącej szkody środowisku”.
• Środki finansowe Komisja Europejska przekazuje Państwom Członkowskim w cyklu półrocznym, po złożeniu odpowiedniego wniosku o płatność.
• Wypłata środków z Instrumentu dla państwa członkowskiego jest powiązana z realizacją reform – tzw. kamieni milowych.

Należy podkreślić, że powyższe wymagania dotyczą relacji państwo członkowskie – Komisja Europejska.

Pula środków do wykorzystania przez Polskę

W ramach Polityk Spójności w aktualnej perspektywie otrzyma do dyspozycji ponad 76 mld euro. Natomiast w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności Polska otrzyma ponad 35 mld euro.

Regulacje prawne związane z KPO

Podstawową regulacją ustanawiającą Instrument jest Rozporządzenie Parlamentu i Rady 2021/241 ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Natomiast w polskim systemie prawnym aktualnie nie ma specjalnej ustawy czy też rozporządzenia, które regulowałaby procedurę wyboru wniosków o objecie wsparciem w ramach KPO. W zatwierdzonym przez Komisję Europejską dokumencie można jedynie znaleźć informacje, że do obsługi środków z KPO zostanie wykorzystany system instytucjonalny wynikający z Polityki Spójności (tj. ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027). Należy jednak spodziewać się podjęcia przez ustawodawcę właściwych kroków legislacyjnych.

Oznacza to, że przedsiębiorcy chcący skorzystać z środków z KPO nie posiadają nowej, kompleksowej regulacji prawnej warunkującej przekazywanie środków, a jedynie bazują na analogicznych rozwiązaniach wynikających z Polityk Spójności.

Pomoc dla przedsiębiorców

W ramach KPO będą organizowane specjalne nabory wniosków o objęcie danego przedsięwzięcia wsparciem przez wyspecjalizowane polskie instytucje zajmujące się już obsługiwaniem środków europejskich, takie jak: ministerstwa, samorządy terytorialne, ARIMR czy też PARP. Przekazywanie pomocy publicznej w ramach KPO odbędzie się zatem w analogiczny sposób jak przy środkach przekazywanych w ramach Polityk Spójności.

Podmioty, które mogą uzyskać wsparcie:

W ramach KPO wnioski o objęcie wsparciem będą mogli składać obywatele, przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, samorządy terytorialne, instytucje publiczne oraz podmioty spoza systemu administracji publicznej (np. podmioty społeczne, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe), którzy złożą wniosek o objęcie wsparciem oraz spełnią wymagania poszczególnych naborów.

Typy projektów, które mogą liczyć na wsparcie:

• Odporność i konkurencyjność gospodarki.
• Zielona energia i zmniejszenie energochłonności
• Transformacja cyfrowa
• Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia
• Zielona, inteligentna mobilności
• Poprawa jakości instytucji i warunków realizacji Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności

Poziom współfinansowania projektów w ramach KPO

Instytucje mogą finansować przedsięwzięcia w różnym stopniu, nawet 100% ich wartości. Odbiorca wsparcia musi jednak posiadać środki na pokrycie podatku VAT, którego nie można sfinansować w ramach KPO.

Procedura wyborów projektów do dofinasowania

Każdy nabór do objęcia wsparciem posiada specjalny dokument – Regulamin, który reguluje jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać dofinansowanie. Ocena dokonywana przez podmiot organizujący nabór musi być dokonywana w sposób przejrzysty, rzetelny i bezstronny oraz zapewniać wnioskodawcom równy dostęp do informacji o warunkach i sposobie wyboru projektów do dofinansowania. Ponadto wniosek przedsiębiorcy powinien podlegać ocenie pod względem spełnienia kryteriów wyboru projektów.

Organy dokonując oceny wniosków muszą działać w zgodzie z zasadą przejrzystości, a także ustanowić jednoznaczne warunki i zasady postępowania w przedmiocie wyboru projektów. Uczestnik takiego postępowania nie może również ponosić konsekwencji prawnych nieprecyzyjnych regulacji.

Warto także zaznaczyć, że każdemu podmiotowi składającemu wniosek o objęcie wsparciem w ramach systemu instytucjonalnego Polityk Spójności przysługuje ścieżka odwoławcza – możliwość złożenia protestu, a także skargi do sądu administracyjnego. Oznacza to, że uczestnik postępowania konkursowego posiada możliwość skutecznego zakwestionowania decyzji o odmowie objęcia wsparciem, także w ramach KPO.

Aktualne nabory wniosków dla przedsiębiorców

Obecnie Polsce udało się przygotować jedynie cztery nabory wniosków dla beneficjentów, które przeprowadza Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Są nimi:

• wsparcie dla rolników i rybaków dot. przetwarzania lub wprowadzania do obrotu produktów rolnych, spożywczych, rybołówstwa lub akwakultury;
• wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na wykonywanie działalności w zakresie przetwórstwa lub wprowadzania do obrotu produktów rolnych, rybołówstwa lub akwakultury;
• wymiana pokryć dachowych z materiałów zawierających azbest na budynkach służących do produkcji rolniczej;
• wymiana słupów impregnowanych kreozotem na plantacjach chmielu.

Większość z naborów wniosków o dofinansowane w ramach KPO jest planowana na rok 2023. Jednak możliwość zorganizowania kolejnych naborów jest uzależniona od uzyskania środków finansowania, czyli złożenia przez Polskę wniosku o płatność do Komisji Europejskiej, a następnie jego akceptacji przez ten podmiot. Szczegółowe informacje o planowanych naborach można znaleźć na stronie funduszy europejskich.

Podsumowując, warto zapamiętać, że KPO to w praktyce kolejne środki finansowe do wykorzystania przez państwa członkowskie, które wymagają przygotowania przez każde państwo własnego krajowego planu odbudowy oraz złożenia wniosków o płatność do Komisji Europejskiej. Po akceptacji przez Komisję Europejską wniosku o płatność, państwa członkowskie przygotowują nabory projektów dla zainteresowanych podmiotów (w tym przedsiębiorców), którzy otrzymają wsparcie finansowe. Na tym etapie procedura wyboru projektów oraz poprawność ich zrealizowania następuje analogicznie jak w przypadku innych funduszy związanych z Politykami Spójności.

Autor: Marek Kononowicz, prawnik