W ujęciu generalnym fundacja rodzinna jest podmiotem, który na zasadach określonych w statucie gromadzi, ale również pomnaża majątek rodzinny (i nie tylko) oraz umożliwia przekazywanie świadczeń na rzecz jej beneficjentów.

Kluczowych z punktu widzenia idei planowania pokoleniowego, obszarem, który potwierdza atrakcyjność wprowadzonego rozwiązania są zasady opodatkowania.

I to właśnie temat podatków poruszymy w niniejszym opracowaniu, ponieważ całokształt rozwiązań zastosowanych w odniesieniu do fundacji rodzinnej sprawia, że od kilku miesięcy cieszy się ona niesłabnącym zainteresowaniem.

OPODATKOWANIE FUNDACJI RODZINNEJ PODATKIEM DOCHODOWYM

Fundacja rodzinna korzysta ze zwolnień oraz preferencyjnych stawek podatkowych na gruncie podatku dochodowego na kilku poziomach:

1. przy zakładaniu fundacji rodzinnej – brak opodatkowania zarówno po stronie fundatora, jak i po stronie fundacji rodzinnej;
2. przy obrocie środkami fundacji rodzinnej – zwolnienie z CIT;
3. przy wypłacie środków z fundacji rodzinnej na rzecz jej beneficjentów – preferencyjna 15% stawka CIT;
4. na poziomie beneficjentów – zwolnienie w tzw. „zerowe” grupie podatkowej.

Ad. 1. Założenie fundacji rodzinnej i wniesienie majątku

Założenie fundacji rodzinnej oraz wniesienie majątku przez fundatora z tytułu zasilenia jej funduszu założycielskiego nie jest opodatkowane po stronie:

• fundatora – ponieważ wniesienie majątku do fundacji rodzinnej nie skutkuje powstaniem przychodu po stronie fundatora, co zostało potwierdzone w wielu interpretacjach podatkowych wydawanych przez Dyrektora Krajowej Interpretacji Skarbowej (in. pismo z dnia 4 września 2023 r. Dyrektora KIS, 0112-KDWL.4011.56.2023.1.WS; pismo z dnia 3 sierpnia 2023 r. Dyrektora KIS 0115-KDIT1.4011.439.2023.2.MR; pismo z dnia 19 czerwca 2023 r. Dyrektora KIS 0112-KDIL2-1.4011.347.2023.2.JK; pismo z dnia 15 czerwca 2023 r. Dyrektora KIS 0113-KDIPT2-3.4011.284.2023.3.JŚ);
• fundacji rodzinnej – ponieważ jest ona objęta zwolnieniem podatkowym zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych („CIT”) (choć ustawa przewiduje w tym zakresie pewne wyjątki).

Ad. 2. Obrót środkami fundacji rodzinnej – zwolnienie w zakresie CIT

Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, ale preferencyjnymi zasadami opodatkowania objęta jest tzw. dozwolona działalność gospodarcza, która obejmuje:

1. zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2. najem, dzierżawę lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
3. przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4. nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5. udzielanie pożyczek:
   1. spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
   2. spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
   3. beneficjentom;

1. obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
2. produkcję przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
3. gospodarkę leśną.

Zwolnienie w zakresie CIT obejmuje również zysk osiągnięty przez fundację rodzinną oraz wypracowany zysk z reinwestycji. Aktualne brzmienie przepisów nakazuje bowiem sądzić, że podlega on zwolnieniu, ponieważ mieści się we wskazanej przez ustawę dozwolonej działalności gospodarczej.

UWAGA! Prowadzenie działalności, która wykracza poza powyższy katalog wiąże się z obowiązkiem zapłaty sankcyjnej stawki CIT w wysokości 25%. W praktyce oznacza to, że działalność w zakresie wykraczającym poza ten określony ustawą jest nieopłacalna.

Ad. 3. Wypłata środków z fundacji rodzinnej na rzecz beneficjentów – preferencyjna 15% stawka CIT

Obowiązek zapłaty CIT przez fundację rodzinną powstanie dopiero w momencie:

• wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej;
• przekazania mienia w związku z jej likwidacją i dotyczy wartości przekazanych tj. wypłaconych świadczeń

– i w obu tych przypadkach stawka podatku wynosi 15%.

Należy zauważyć, że CIT przy wypłacie świadczeń na rzecz beneficjenta wynosi 15%, a więc stawka jest niższa niż stawka podatku obciążająca dywidendę ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wypłacaną osobie fizycznej, która wynosi 19%.

Tabela nr 1 (dot. wysokości podatku dochodowego obciążającego wspólników (osobę fizyczną oraz fundację rodzinną) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością celem przedstawienia różnic kwotowych wynikających z odmiennego sposobu opodatkowania)

UWAGA! Konstrukcję CIT w fundacji rodzinnej można porównać z tzw. estońskim CIT-em, ponieważ zarówno fundacja rodzinna, jak i spółka objęta tą formą opodatkowania, nie płacą podatku dochodowego do momentu wypłaty świadczenia / dywidendy na rzecz beneficjentów / wspólników.

Ad. 4. Obowiązek podatkowy w zakresie PIT po stronie beneficjentów

Beneficjenci fundacji rodzinnej po otrzymaniu świadczenia zobowiązani są do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych, chyba że należą do tzw. „zerowej” grupy podatkowej, korzystając tym samym ze zwolnienia w zakresie PIT.

W takim przypadku jedynym podatkiem który powstanie na linii fundacja rodzinna  – beneficjent fundacji rodzinnej jest podatek dochodowy od osób prawnych w wysokości 15% w związku z wypłatą świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej.

Tabela nr 2 (dot. wysokości opodatkowania świadczenia wypłaconego przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta w zależności od grupy podatkowej, do której należy beneficjent)

• OPODATKOWANIE FUNDACJI RODZINNEJ PODATKIEM OD TOWARÓW I USŁUG

Fundacja rodzinna jako osoba prawna prowadząca działalność gospodarczą może być podatnikiem VAT. Zarówno ustawa o VAT, jak i ustawa o fundacji rodzinnej nie zakazują takiej rejestracji.

W celu ustalenia, czy fundacja rodzinna w konkretnym stanie faktycznym spełnia definicję podatnika, bądź wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą, należy dokonać indywidualnej analizy, z uwzględnieniem przesłanek wskazanych m.in. w art. 15 ust. 1 i 2 oraz art. 5 ust. 1 ustawy o VAT.

W uzasadnieniu do projektu ustawy o fundacji wskazano m.in., że „Skutki podatkowe w zakresie VAT transakcji i zdarzeń dokonywanych w związku z wprowadzeniem do systemu prawnego fundacji rodzinnej będą określane w konkretnych stanach faktycznych w oparciu o istniejące krajowe przepisy o VAT z uwzględnieniem regulacji wynikających z dyrektywy VAT i innych przepisów unijnych. Ustawa nie wprowadza zmian w tym zakresie„.

Tym samym w zakresie wykonywanej działalności gospodarczej fundacja rodzinna może być uznana za podatnika podatku od towarów i usług.

Powyższe potwierdza m.in. interpretacja wydana przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 11.10.2023 r. zgodnie z którą: „w sytuacji wykonywania czynności wpisujących się w definicje dostawy towarów czy świadczenia usług – w rozumieniu art. 5 ustawy o VAT – w tym również w zakresie Zbywania bądź Udostępniania Mienia, gdy Fundacja będzie dokonywała tych czynności w sposób ciągły dla celów zarobkowych, bez względu na cel czy rezultat tej działalności, będzie uznana za podatnika prowadzącego działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.„.

KWESTIE PLANOWANIA SUKCESJI

Głównym celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia oraz zarządzanie nim w interesie beneficjentów, a także spełnianie świadczeń na rzecz tych beneficjentów.

Taka konstrukcja fundacji rodzinnej ma zapewnić dziedziczenie majątku przez następne pokolenia w sposób zaplanowany przez fundatora, a jednocześnie umożliwia ochronę rodzinnego majątku już za życia fundatora.

Należy jednak mieć na względzie, że majątek wniesiony do fundacji rodzinnej co do zasady nie może zostać zwrócony w czasie jej trwania. Jedyna możliwość istnieje w przypadku przekazania (zwrotu) majątku fundacji w związku z jej rozwiązaniem, niemniej jest to rozwiązanie definitywne, prowadzące do ustania bytu prawnego fundacji rodzinnej. Ważne jest więc, aby na etapie planowania fundacji rodzinnej, dokładnie przeanalizować, które składniki mienia przekazać do fundacji rodzinnej, a które pozostawić w majątku osobistym w celu zachowania możliwości swobodnego dysponowania (np. w testamencie).

Aby fundacja rodzinna sprawnie funkcjonowała zarówno za życia fundatora, jak i po jego śmieci, należy dokładnie opracować mechanizmy, na podstawie których będzie działać. W tym celu należy dokładnie przeanalizować potrzeby fundatora, a następnie zaadresować je w treści statutu fundacji rodzinnej.

Równie istotnym elementem jest opracowanie sprawnego mechanizmu wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej. Za kilkadziesiąt lat może to być pokaźne grono osób uprawnionych do świadczeń z tytułu udziału w fundacji rodzinnej.

LIKWIDACJA FUNDACJI RODZINNEJ – OPODATKOWANIE MAJĄTKU POZOSTALEGO PO LIKWIDACJJI FUNDACJI

Fundacja rodzinna może być rozwiązana m.in. w sytuacji gdy:

• zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności upłynął okres, na jaki fundacja rodzinna została powołana;
• zrealizowany został cel fundacji rodzinnej;
• brak jest możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów – w takiej sytuacji uchwałę w przedmiocie rozwiązania fundacji podejmuje zarząd fundacji bądź decyzję podejmuje sąd rejestrowy na wniosek beneficjenta albo z urzędu po przeprowadzeniu rozprawy;
• jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów.

Rozwiązanie fundacji rodzinnej wymaga przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, w toku którego powinno dojść do zakończenia bieżących interesów fundacji rodzinnej, ściągnięcia wierzytelności oraz wypełnienia zobowiązań. Natomiast podjęcie nowych interesów przez fundację rodzinną, może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy jest to potrzebne do ukończenia spraw w toku. Likwidację co do zasady prowadzi jej członek zarządu.

Po przeprowadzeniu likwidacji, zatwierdzeniu niezbędnej dokumentacji, podziale majątku pozostałego po likwidacji i złożeniu wniosku o wykreślenie, fundacja rodzinna podlega wykreśleniu z rejestru fundacji rodzinnych, co w konsekwencji skutkuje jej rozwiązaniem.

Procedura likwidacji, przy założeniu prostej struktury fundacji rodzinnej oraz uregulowanej sytuacji prawnej, trwa ok. 1 roku.

Opodatkowanie majątku pozostałego po likwidacji fundacji rodzinnej odbywa się analogicznie jak w przypadku wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów, tj.:

• na poziomie fundacji rodzinnej jest to 15% CIT, przy czym podstawą opodatkowania jest wartość mienia rozwiązanej fundacji rodzinnej pomniejszona o wartość podatkową mienia do niej wniesionego;
• na poziomie osoby uprawnionej do otrzymania mienia – analogicznie jak przy wypłatach z fundacji rodzinnej na rzecz beneficjenta, a zatem osoby pozostające w tzw. „zerowej” grupie podatkowej będą zwolnione z PIT.

Fundacja rodzinna to kompleksowy mechanizm pozwalający przeprowadzić sukcesję w firmach rodzinnych.

Przed wprowadzeniem tego rozwiązana do polskiego systemu prawnego w praktyce często powoływano do życia fundacje „zwykłe”, bazując na podstawie ustawy o fundacjach i nazywano je „rodzinnymi”. Takie rozwiązanie nie odpowiadało jednak na potrzeby praktyki. Fundacja rodzinna jest zatem atrakcyjnym instrumentem planowania, a jednocześnie odpowiedzią na realną potrzebę rynku, w związku z czym od początku jej funkcjonowania cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat zakładania i funkcjonowania fundacji rodzinnych zachęcamy do zapoznania się z „Przewodnikiem po fundacjach rodzinnych” przygotowanym przez Partnera naszej Kancelarii – r. pr. Wojciecha Bokinę.

Autorzy:
	adw. Katarzyna Gelo
	Emilia Skibowska – asystentka prawna